Zespół jelita drażliwego

Wiele osób skarżących się na regularne bóle brzucha, wzdęcia, biegunki lub zaparcia - zwłaszcza w sytuacjach stresowych - słyszy, że prawdopodobnie cierpią na zespół jelita drażliwego (ang. irritable bowel syndrome, IBS). Powyższe symptomy są bowiem głównymi objawami tego schorzenia.

Leczenie IBS nie opiera się wyłącznie na terapii farmakologicznej. Równie ważne są dieta, styl życia, oraz inne, indywidualne kwestie. Dlatego przy zespole jelita drażliwego ogromne znaczenie ma m.in. ograniczenie stresu i wprowadzenie odpowiednich nawyków żywieniowych.

Co to jest zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego (IBS) to jedno z najczęściej występujących zaburzeń przewodu pokarmowego. Jest przewlekłą chorobą jelita cienkiego i grubego, która objawia się głównie bólem brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień.

Choć dużo się o nim mówi, to w wielu kwestiach wciąż pozostaje zagadką dla współczesnej medycyny. Chodzi przede wszystkim o niejednoznaczne, wieloczynnikowe przyczyny IBS.

Wiemy jednak, że zespół jelita drażliwego jest jednostką chorobową, w przebiegu której dochodzi do zaburzenia pracy jelit. Powoduje to rozmaite nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu. Ważne jest więc, że IBS nie wynika z nieprawidłowej budowy jelit, tylko z ich niewłaściwego funkcjonowania. Objawy zespołu jelita drażliwego nie będą więc spowodowane zmianami biochemicznymi czy organicznymi. Nie wynikają z zapalenia, zatrucia, zakażenia, czy innych nieprawidłowości możliwych do wykrycia w badaniach diagnostycznych.

Jak często występuje zespół jelita drażliwego?

Szacuje się, że IBS dotyka pomiędzy 1 na 11 a 1 na 26 osób, przy czym większość przypadków zostaje rozpoznanych u chorych do 50. roku życia.

Objawy zespołu jelita drażliwego dwukrotnie częściej dotykają kobiet. Według statystyk nie wynika to jednak z ich większej podatności na to schorzenie, a z częstszego konsultowania tych dolegliwości z lekarzem. Specjaliści uznają, że pomimo uciążliwych, często codziennych objawów IBS, wiele przypadków wciąż pozostaje niezdiagnozowanych, gdyż wielu pacjentów nigdy nie zgłasza się po poradę lekarską.

Zespół jelita drażliwego - objawy

Objawy zespołu jelita drażliwego mają charakter przewlekły i nawracający. Mogą więc ustępować i pojawiać się ponownie po jakimś czasie. Do podstawowych objawów zespołu jelita drażliwego zaliczamy:

silny, skurczowy, nękający ból brzucha, zazwyczaj w dolnym, lewym podbrzuszu, choć może występować w dowolnej okolicy - jest to objaw konieczny do rozpoznania IBS
współwystępujące wzdęcia
zmiana częstości wypróżnień - biegunki, zaparcia, czasem występujące naprzemiennie, zwłaszcza: po posiłkach, w stresie psychicznym i w godzinach porannych
zmiana konsystencji i wyglądu stolca
domieszka śluzu w kale

Warto podkreślić, że bóle i biegunka prawie nigdy nie występują w nocy. Inne, choć niecharakterystyczne symptomy IBS to:

nudności, wymioty i zgaga (nie są objawami dominującymi, ale mogą towarzyszyć IBS)
odbijanie, wczesne uczucie pełności po posiłku,
uczucie zalegania pokarmu w żołądku,
pieczenie w nadbrzuszu,
objawy ogólne: uczucie zmęczenia, senność, bóle głowy, ból pleców.
zaburzenia nastroju, lęk, niepokój i stany depresyjne.
częste oddawanie moczu (parcie na mocz)
u kobiet zaburzenia miesiączkowania i ból odczuwany w trakcie stosunku seksualnego

Jeśli dolegliwościom związanym z zespołem jelita drażliwego towarzyszy utrata masy ciała, gorączka, niedokrwistość, krew w stolcu, albo ktoś z rodziny chorował na celiakię, raka jelita grubego lub nieswoistą chorobę zapalną jelit, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza.

Postacie zespołu jelita drażliwego i objawy skórne

Wyróżniamy cztery postacie IBS, takie jak:

zespół jelita drażliwego z przeważającą biegunką (IBS-C) - IBS w tej formie charakteryzuje się częstym oddawaniem luźnego lub wodnistego stolca, a także pojawianiem się nagłego, silnego parcia na stolec;
zespół jelita drażliwego z dominującym zaparciem (IBS-D) - w tym przypadku przeważa stolec grudkowaty lub twardy, którego oddawanie odbywa się z trudem i wiąże się z uczuciem niepełnego wypróżnienia;
zespół jelita drażliwego ze zmiennym rytmem wypróżnień (IBS-M) - wówczas biegunki i zaparcia występują niemal równie często;
postać nieklasyfikowana zespołu jelita drażliwego (IBS-U) - czyli wariant, którego nie da się dopasować do żadnego z trzech pozostałych rodzajów.

To jednak nie wszystkie symptomy, po których rozpoznamy zespół jelita drażliwego. Objawy skórne to kolejna kategoria sygnalizująca problemy z jelitami. Wielu naukowców wiąże problemy z tym narządem z występowaniem przewlekłych chorób skóry. Zaburzony skład mikroflory jelitowej w przebiegu IBS może powodować bowiem trądzik pospolity, trądzik różowaty, czy atopowe zapalenie skóry, a także nasilenie reakcji zapalnej.

Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego u dzieci?

Zespół jelita drażliwego u dzieci jest szacowany na 8,8%. IBS u najmłodszych bywa bardzo problematyczne ze względu na niską zdolność komunikacyjną i niedojrzałość układu pokarmowego. Sprawia to, że maluchów często nie diagnozuje się pod kątem IBS. Dlatego wskazana jest czujność rodziców i zgłaszanie niepokojących objawów podczas wizyt u lekarza.

Choć bóle brzucha w IBS mogą mieć różną lokalizację, w przypadku zespołu jelita drażliwego u dzieci występują zazwyczaj na środku pępka. Sam ból jest ostry, tępy, kolkowy lub ciągnący i może mieć różne stopnie nasilenia. Zazwyczaj pojawia się po posiłku, a wypróżnienie lub oddanie gazów przynosi dziecku dużą ulgę.

W przypadku najmłodszych alarmować powinny takie objawy, jak:

nietypowo twardy lub wyjątkowo luźny, wodnisty stolec,
więcej niż 3 wypróżnienia dziennie (postać biegunkowa)
bądź mniej niż 3 wyróżnienia tygodniowo (postać zaparciowa).

Dzieci z zespołem jelita drażliwego częściej niż rówieśnicy miewają zaburzenia nastroju, snu, napady lękowe i są podatniejsze na występowanie depresji.

Zespół jelita drażliwego - przyczyny

Przyczyny zespołu jelita drażliwego nie są jednoznacznie stwierdzone. Specjaliści uznali, że występowanie IBS wynika z wielu zróżnicowanych czynników.

Gastroenterolodzy podkreślają, że główna nieprawidłowość w przebiegu schorzenia to zaburzenia na linii mózg-jelito. Okazuje się bowiem, że układ pokarmowy określa się mianem tzw. drugiego mózgu, ponieważ w jego funkcjonowaniu uczestniczy mnóstwo połączeń nerwowych. Zaburzenia w przekazywaniu informacji pomiędzy neuronami w siatce jelitowej mogą więc powodować niewłaściwą motorykę przewodu pokarmowego.

Zespół jelita drażliwego i leki uspokajające?

Według analiz naukowych, wśród przyczyn zespołu jelita drażliwego wymienia się wpływ serotoniny. Ten neurotransmiter w 95% występuje właśnie w połączeniach nerwowych układu pokarmowego. Dlatego w leczeniu IBS tak często stosuje się leki, które hamują lub zwiększają syntezę serotoniny.

Co jeszcze jest przyczyną zespołu jelita drażliwego?

To oczywiście nie koniec potencjalnych przyczyn występowania IBS. Do zespołu jelita drażliwego predysponują również:

uwarunkowania genetyczne - ryzyko wystąpienia IBS jest większe u osób, których członkowie rodziny cierpią na zespół jelita drażliwego;
dysbioza jelitowa - zaburzenia mikroflory jelitowej (mikrobioty) to jedna z ważniejszych przyczyn zespołu jelita drażliwego. U osób dotkniętych IBS stwierdzono obniżenie liczby bakterii odpowiadających za produkcję kwasu mlekowego, podczas gdy zwiększeniu uległa liczba szkodliwych mikroorganizmów. Podsumowując, u osób z zespołem jelita drażliwego często występują ilościowe i jakościowe zaburzenia mikrobioty jelitowej;
nadwrażliwość trzewna i zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego - czyli zaburzona reaktywność okrężnicy na stres, posiłki oraz inne bodźce;
nadmierna aktywność układu odpornościowego błony śluzowej jelita i zmiany przepuszczalności jelitowej;
nieprawidłowa dieta, bogata głównie w fermentujące węglowodany krótkołańcuchowe;
przewlekły lub przemijający stan zapalny, który wywołuje prozapalny zespół jelita nadwrażliwego;
przebyte infekcje żołądkowo-jelitowe (wywołane przez pasożyty, wirusy, bakterie), których konsekwencją jest zaburzenie czucia trzewnego;
czynniki psychologiczne: silny, przewlekły stres, traumatyczne doświadczenia, zaburzenia psychiczne, depresja i zaburzenia lękowe.

Jak rozpoznać zespół jelita drażliwego? Diagnostyka

Przy zespole jelita drażliwego diagnostyka powinna opierać się o Kryteria Rzymskie IV. Objawy spełniają owe kryteria wtedy, gdy u pacjenta pojawiają się nawracające bóle brzucha minimum raz w tygodniu przez ostatnie 3 miesiące przy wystąpieniu pierwszych objawów nie wcześniej niż przed 6. miesiącami. Wówczas można stwierdzić, że dana osoba cierpi zespół jelita drażliwego.

Jakie badania zalecają eksperci? Zgodnie z wytycznymi są to badania laboratoryjne takie jak morfologia krwi, odczyn Biernackiego (OB), badanie ogólne moczu, badanie bakteriologiczne i pasożytnicze stolca, przesiewowe testy w kierunku celiakii, a także poziom białka C-reaktywnego (CRP). Oprócz tego u chorych po 50. roku życia warto wykonać kolonoskopię, aby wykluczyć przyczyny organiczne (np. guza jelita grubego).

Dodatkowe badania przy zespole jelita drażliwego, które może zlecić lekarz, to m.in. oznaczenie krwi utajonej w kale, kalprotektyny, wykonanie tradycyjnego badania USG jamy brzusznej.

Podstawą jest jednak dokładny wywiad lekarski, w którym kluczowe pytania dotyczą:

ustępowania lub zmniejszania się bólu brzucha po defekacji,
występowania biegunki lub zaparć w trakcie bólu brzucha,
zmian objętości i konsystencji kału przy bólu brzucha.

Jeśli pacjent odczuwa minimum 2 z 3 zmian, przy czym nie ma dodatkowych objawów, można podejrzewać zespół jelita drażliwego. Jednocześnie symptomy te muszą utrzymywać się przez co najmniej trzy miesiące.

Co na zespół jelita drażliwego? Leczenie

Na rynku dostępnych jest wiele środków farmakologicznych, które można stosować przy zespole jelita drażliwego. Leczenie opiera się zazwyczaj na podawaniu preparatów regulujących perystaltykę jelit. W ich składzie znajdują się m.in. trimebutyna zmniejszająca objawy IBS, probiotyki, leki z loperamidem lub makrogolem, a także środki rozkurczowe np. z miętą pieprzową, hioscyną, alweryną. Niektórym osobom, ze względu na psychiczne podłoże choroby, specjaliści przepisują trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, które łagodzą objawy i dolegliwości bóle.

Oczywiście to, jak leczyć zespół jelita drażliwego, zawsze powinno zostać ustalone przez lekarza prowadzącego. Specjalista dostosuje terapię do potrzeb i sytuacji konkretnego pacjenta.

Ponadto leczenie IBS musi przebiegać przy jednoczesnym unikaniu nadmiernego stresu. Warto zadbać o regularny tryb życia i odpowiednią dietę, która eliminuje pokarmy nasilające objawy zespołu jelita drażliwego.

Jak leczyć zespół jelita drażliwego?

Podsumowując, leczenie zespołu jelita drażliwego to złożony proces. Wiele zależy też od indywidualnych uwarunkowań, przyczyn i objawów występujących u danego człowieka. Mimo to nie można całkowicie wyleczyć IBS.

Leczenie zespołu jelita drażliwego polega więc na łagodzeniu dolegliwości. Trzeba nauczyć się żyć z chorobą i dokładać starań, aby codzienne życie przebiegało normalnie. Na szczęście rokowania w IBS są dobre w przeważającej liczbie przypadków. Wielu pacjentów żyje z tym problemem wiele lat, przy czym choroba nie postępuje i nie wyniszcza ich organizmu. Jednak do tego konieczne jest wdrożenie odpowiedniej, indywidualnie dopasowanej profilaktyki. Należy m.in. unikać sytuacji stresowych, złej diety, czy kiepskiej jakości snu.

Dieta na zespół jelita drażliwego

Zalecany sposób odżywiania zależy od postaci zespołu jelita drażliwego. Czego nie jeść przy każdym IBS? Jeśli chcemy zadbać o stan swoich jelit, powinniśmy unikać przede wszystkim:

słodyczy
fast-foodu
żywności ciężkostrawnej, smażonej
dużej ilości tłuszczu
napojów gazowanych
nadużywania antybiotyków
długotrwałego stresu
alkoholu
przetworzonego mięsa
braku ruchu
palenia papierosów
sztucznych słodzików
nadużywania niesteroidowych leków przeciwzapalnych

Dieta na zespół jelita drażliwego w przypadku postaci biegunkowej powinna wykluczać również kawę, tłuste sery żółte, śmietanę, majonez, warzywa kapustne, maliny, ananas, gruszki, kaszę gryczaną i pełnoziarniste pieczywo. Natomiast przy zaparciowej postaci zespołu jelita drażliwego dieta nie powinna zawierać: ostrych przypraw, kisieli, żelatyny, makaronu pszennego, kakao i czekolady, chleba pszennego i dań mącznych, ryżu białego, owoców jagodowych, oraz mocnej czarnej herbaty.

Zespół jelita drażliwego: co jeść?

Low-FODMAP to dieta na zespół jelita drażliwego, która pomaga wielu pacjentom z IBS. Jest to sposób żywienia polegający na wyeliminowaniu produktów zawierających fermentujące węglowodany, których organizm nie jest w stanie rozłożyć i wchłonąc w jelicie cienkim. Zaliczają się do nich m.in. fasole, glutenowe pieczywo, czosnek, orzechy, awokado, seler, bakłażan, ser camembert, brzoskwinie. Z kolei dozwolonymi produktami w diecie FODMAP są np. gruszki, mleko krowie, szparagi, mango, jabłka, produkty pszenne, czy makaron pszenny.

Trzeba jednak podkreślić, że nie każdy pacjent toleruje produkty żywnościowe low-FODMAP. Z tego względu wszelkie ograniczenia i zalecenia dietetyczne powinny być dostosowane do sytuacji oraz objawów konkretnej osoby. W tym celu można prowadzić dziennik zespołu jelita drażliwego, w którym pacjent zapisuje posiłki zaostrzające dolegliwości. Dopiero na tej podstawie będzie możliwe opracowanie właściwej diety (samodzielnie lub z pomocą specjalisty).

Prebiotyk i probiotyk na zespół jelita drażliwego

Czy warto stosować probiotyk na zespół jelita drażliwego? Zdecydowanie tak. Probiotyk w formie suplementu dostarcza korzystne bakterie, które wpływają na pracę jelit, procesy trawienia i dobre samopoczucie psychiczne. Ze względu na to, że IBS ma ścisły związek z zaburzeniami flory bakteryjnej, stosowanie odpowiednich preparatów probiotycznych może dawać dobre efekty.

Probiotyki na IBS znajdziemy zarówno w niektórych pokarmach, jak i w formie kapsułek. Preparaty probiotyczne zawierają odpowiednio spreparowane komórki bakterii lub drożdży.

Kolejną substancją, która wspomoże stan jelit osoby z IBS, są prebiotyki. To składniki nieulegające trawieniu, które pobudzają rozwój korzystnych mikrobów jelitowych. Wśród prebiotyków wyróżniają się suplementy z colostrum, czyli siarą - wydzieliną z gruczołu mlekowego ssaków. Colostrum powstaje przed porodem i w pierwszych dniach po porodzie. Jego naturalną rolą jest regulacja przewodu pokarmowego oraz systemu odpornościowego noworodka.

W przypadku suplementacji colostrum bovinum od Genactiv, osoba chorująca na IBS dostarcza składniki oddziałujące bezpośrednio na tkanki przewodu pokarmowego. Poza tym, że colostrum bovinum działa jak prebiotyk, dodatkowo normalizuje funkcje układu immunologicznego w jelitach, a także uwalnia liczne peptydy mające potencjał działania przeciwbólowego, przeciwstresowego i hipotensyjnego.

Dzięki właściwościom prebiotycznym colostrum bovinum wspiera rozwój bakterii korzystnych dla układu pokarmowego. Zwalcza patogeny w przewodzie pokarmowym m.in. ze względu na zawartość takich cennych składników jak laktoferyna czy laktoalbuminy. Silne właściwości przeciwzapalne i regeneracyjne sprawiają, colostrum znacząco poprawia stan jelit, co ma ogromne znaczenie w przypadku pacjentów z IBS.

Bibliografia:

"Leczenie dietetyczne pacjentów z zespołem jelita nadwrażliwego" Wasiluk D., Ostrowska L.; Nowa Medycyna, 3/2010, s. 89-95
Holtmann, Gerald J et al. Pathophysiology of irritable bowel syndrome. The Lancet Gastroenterology & Hepatology, Volume 1, Issue 2, 133 - 146
Bartnik W., Zespół jelita drażliwego (jelito drażliwe, IBS) - objawy, dieta, leczenie: https://www.mp.pl/zespol-jelita-drazliwego
M.Hałasa. Colostrum. Naturalny regulator układu immunologicznego. Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, 2020.
M. Hałasa, D. Maciejewska-Markiewicz, M. Baśkiewicz-Hałasa, K. Safranow, E. Stachowska. Post-Delivery Milking Delay Influence on the Effect of Oral Supplementation with Bovine Colostrum as Measured with Intestinal Permeability Test. Medicina (Kaunas). 2020 Sep 24;56(10):495. doi: 10.3390/medicina56100495. PMID: 32987647; PMCID: PMC7598724.
Pakkanen R, Aalto J. Growth factors and antimicrobial factors of bovine colostrum. Int Dairy J 1997, 7: 285-297.