Zapalenie jelit - przyczyny, objawy, leczenie

Zaburzenia trawienia, liczne objawy towarzyszące, ogólne osłabienie organizmu - oto główne symptomy, które towarzyszą zapaleniu jelit. Przyczyny tej dolegliwości mogą być uwarunkowane czynnikami genetycznymi, przyczynami środowiskowymi lub immunologicznymi. Ten ostatni aspekt - zaburzenia immunologiczne - to zdecydowanie najczęstszy powód rozwoju stanów zapalnych jelita grubego.

Ze względu na szeroką grupę schorzeń, jakiej dotyczy zapalenie jelita, objawy poszczególnych chorób będą zróżnicowane. Mogą obejmować zarówno jelito cienkie, grube, jak i cały dolny odcinek przewodu pokarmowego.

Czym jest zapalenie jelit?

Zapalenie jelit to zespół schorzeń, które rozwijają się w wyniku niekorzystnego wpływu toksyn lub bakterii na jelita. Tego typu choroby charakteryzują się głównie problemami trawiennymi i ewentualnym wystąpieniem objawów towarzyszących, np. dreszczy, gorączki, stanu podgorączkowego.

Co istotne, zapalenie jelita może dotyczyć zarówno jelita cienkiego, jak i grubego. Zdarza się również, że obejmuje cały dolny odcinek przewodu pokarmowego.

Najbardziej charakterystyczny symptom zapalenia jelit to biegunka. Zazwyczaj jest ona na tyle problematyczna, że utrudnia normalne, codzienne funkcjonowanie.

Właśnie dlatego w miarę postępu choroby dochodzi do zaburzeń wchłaniania. A to może prowadzić poważnych niedoborów witamin, minerałów i innych substancji odżywczych. Z tego względu chory odczuwa osłabienie i brak sił witalnych.

Rodzaje zapalenia jelita

Wyróżniamy kilka rodzajów zapalenia jelita. Objawy takie jak biegunka czy ból brzucha mogą wywołać:

• zakażenie - jest to zakaźne zapalenie jelita spowodowane przez drobnoustroje, czyli bakterie, wirusy lub grzyby;
• toksyny - a więc reakcja błony śluzowej na czynniki toksyczne, takie jak np. jad kiełbasiany, trujące grzyby, toksyna gronkowca, czy środki ochrony roślin (pestycydy);
• nieswoiste zapalenia jelit - czyli przewlekłe choroby zapalne przewodu pokarmowego, które dotyczą przede wszystkim jelita grubego lub cienkiego (o podłożu autoimmunologicznym).

W przypadku zapalenia jelita grubego najczęściej spotykane schorzenia to:

• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• infekcyjne zapalenie jelita grubego
• niedokrwienie jelita grubego
• mikroskopowe zapalenie jelita grubego
• zapalenie kątnicy

Objawy zapalenia jelita

Jak wspomniano na początku, istnieją różne przyczyny rozwoju zapalenia jelit. Objawy są jednak dość charakterystyczne i powtarzają się w praktycznie każdym z diagnozowanych przypadków.

Do standardowych objawów zapalenia jelit zaliczamy więc:

• bóle brzucha
• biegunkę (czasem ze śluzem i krwią)
• wymioty
• nudności
• stan podgorączkowy lub gorączkę
• dreszcze
• osłabienie
• niedobory witamin, minerałów, substancji odżywczych

Choroby zapalne jelit mogą przebiegać w ścianie jelita cienkiego lub grubego, na całej ich długości, albo tylko w konkretnym odcinku. Ze względu na zróżnicowane symptomy, choroby jelit są łatwo mylone z innymi schorzeniami, np. z alergiami, infekcjami i nietolerancjami pokarmowymi.

Zapalenie jelit - przyczyny

• Wśród przyczyn zapalenia jelit wymienia się głównie bakterie i pozostałe drobnoustroje, np. jad kiełbasiany, rotawirusy, drożdżaki. Bywa również, że powodem rozwoju stanu zapalnego są metale ciężkie i toksyny znajdujące się w pożywieniu, np. z pestycydów do ochrony roślin, a także przyjmowane leki.
• Objawy zapalenia jelit można zaobserwować również u osób stosujących nieprawidłową dietę, czyli spożywających duże ilości alkoholu, ciężkostrawnych dań, a także pikantnych i zbyt gorących lub zbyt zimnych potraw. Problemem bywa też dieta uboga w błonnik, niewystarczający poziom witaminy D3, czy dysbioza jelitowa spowodowana infekcjami lub antybiotykoterapią (wszystko to prowadzi do rozszczelnienia jelit).
• Przyczyną zapalenia jelit mogą być także choroby zapalne o podłożu immunologicznym, np. choroba Leśniowskiego-Crohna.

Podsumowując, przyczyny zapalenia jelita mogą mieć źródło w skłonnościach genetycznych, czynnikach środowiskowych lub przyczynach immunologicznych. Jednak u większości pacjentów problem ten jest wynikiem zaburzeń immunologicznych, czyli nadmiernej odpowiedzi układu odpornościowego na pozornie nieszkodliwe dla organizmu pokarmy i bakterie.

Stany zakaźne jelit

Stany zakaźne jelit to zapalenie wywołane przez różnego rodzaju drobnoustroje.

Najczęściej ich przyczyną są rotawirusy, rzadziej astrowirusy, norowirusy czy adenowirusy. Stan ten jest powszechnie określany jako “grypa żołądkowa” (ang. gastric flu). Wówczas u chorego występują biegunki, wymioty i wysoka temperatura ciała. Ponadto zakażenie wirusami bywa rezultatem niedostatecznej higieny osobistej, np. niemyciem rąk czy przygotowywaniem posiłków w złych warunkach.

Czasem stan zakaźny jelit wywołują bakterie, np. szczepy E.coli, Salmonella bądź Shigella, które namnażają się w wodzie i żywności. W przypadku zakażenia jelit salmonellozami, występuje ostra biegunka, a u niektórych miejscowe ropnie, zapalenie kości, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie wsierdzia. Jednocześnie zakażenie Salmonellą może przebiegać całkowicie bezobjawowo.

Należy podkreślić, że bakterie stanowią o wiele rzadszą przyczynę zapalenia jelit niż wirusy. Są zagrożeniem dla układu pokarmowego głównie w porze letniej, ponieważ w tym okresie jedzenie jest częściej narażone na zbyt wysokie temperatury.

Na koniec warto wspomnieć o grzybiczym zapaleniu jelit, które wywołują przede wszystkim drożdżaki Candida albicans.

Choroby jelit o podłożu immunologicznym

Choroby jelit o podłożu immunologicznym są wywoływane przez nieprawidłową odpowiedź układu odpornościowego na zasadniczo nieszkodliwe dla organizmu pokarmy lub bakterie. U chorego dochodzi wówczas do wyzwolenia reakcji immunologicznej, która powoduje uszkodzenie komórek nabłonka jelitowego. W efekcie powstają pseudopolipy, nadżerki i dochodzi do usztywnienia ścian jelita.

Takie schorzenia występują najczęściej u osób z określonymi predyspozycjami genetycznymi.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna (ang. Crohn’s disease) jest zapaleniem błon śluzowych jelit. Najczęściej obejmuje jelito kręte, choć stan zapalny może zająć cały przewód pokarmowy (od ust do odbytu).

Wśród charakterystycznych cech choroby Leśniowskiego-Crohna wskazuje się fragmenty przewodu pokarmowego objęte stanem zapalnym, które występują na zmianę z odcinkami zdrowymi.

Główne symptomy tego schorzenia to: bóle brzucha (zwłaszcza po śniadaniu), zaburzenia łaknienia, biegunka, gorączka, krwiste stolce, powstawanie ropni, owrzodzeń, przetok, a także wtórne zakażenie ściany jelita. U niektórych pacjentów występują naprzemiennie etapy zaostrzeń i remisji. U innych stan zapalny w ogóle nie ustaje, prowadząc do dużego osłabienia organizmu.

Przyczyny zapalenia jelit z powodu choroby Leśniowskiego-Crohna nie są do końca poznane. Lekarze wskazują jednak na czynniki genetyczne i środowiskowe.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Dotyczy głównie końcowego odcinka jelita grubego i stanowi rozlane, nieswoiste zapalenie błony śluzowej, które może prowadzić do rozwoju owrzodzeń.

Pierwsze objawy WZJG to biegunka (czasem występująca nawet co godzinę) i domieszka świeżej krwi w stolcu. Mimo to, u niektórych osób symptomy tej choroby są zupełnie inne. Niektórzy cierpią bowiem na zatwardzenia lub odnotowują jedynie krew w stolcu (bez zaburzenia rytmu wypróżnień).

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (ang. ulcerative colitis) jest chorobą o nieznanej etiologii - tak samo, jak w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna. Ponownie jako potencjalną przyczynę wskazuje się czynniki genetyczne. Do tej pory zarejestrowano liczne przykłady rodzinnego występowania WZJG.

Naukowcy wnioskują również, że do rozwoju choroby może przyczyniać się niehigieniczny styl życia, picie alkoholu, palenie i silny stres. Oprócz tego podejrzewają, że winne mogą być zaburzenia w składzie flory bakteryjnej jelita grubego.

Objawy zapalenia wrzodziejącego występują na zmianę z okresami remisji. To schorzenie przewlekłe, które najczęściej występuje w krajach rozwiniętych u młodych ludzi rasy białej.

Celiakia (choroba trzewna)

Kolejny rodzaj przewlekłego stanu zapalnego jelit to celiakia (ang. celiac disease). Jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, przy której wskutek spożywania glutenu dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego. U chorych na celiakię występuje więc nietolerancja glutenu, czyli białka zawartego w zbożach.

Objawy celiakii mogą występować w przewodzie pokarmowym i manifestować się w formie bólu brzucha, wzdęć, przewlekłej biegunki. Zdarza się też, że obejmują inne narządy, np. powodując opryszczkowe zapalenie skóry, objawy neurologiczne takie jak padaczka, depresja, migrena, niedokrwistość, a nawet zaburzenia rozwoju u dzieci, np. niższy wzrost.

Istotną kwestią jest fakt, że u chorych na celiakię gluten powoduje zanik kosmków jelitowych, co skutkuje zaburzeniem wchłaniania, niedożywieniem i niedoborami składników odżywczych.

Zapalenie jelit a diagnostyka

Istnieją metody inwazyjne i nieinwazyjne, które pozwalają wykryć zapalenie jelita. Leczenie schorzenia powinno być natomiast dostosowane do przyczyny, która powoduje objawy.

Złotym standardem w przypadku chorób jelit jest badanie endoskopowe, czyli kolonoskopia. Zalecane jest również badanie próbki kału, m.in. na obecność białka laktoferyny, która stanowi ważny parametr w diagnostyce zapalenia jelit.

Laktoferyna jest wytwarzana przez komórki nabłonkowe błon śluzowych i wpływa na obronę śluzówkową przewodu pokarmowego. Oznaczanie stężenia laktoferyny w kale służy jako marker do sprawdzania stanu nasilenia stanu zapalnego w przewodzie pokarmowym. Z tego względu stanowi ona cenny parametr, który pozwala stwierdzić, czy mamy do czynienia z zaburzeniami czynnościowymi, czy ze stanami zapalnymi w jelicie.

Pozostałe zalecane badania to m.in. badanie przeciwciał ANCA i ASCA, posiew kału, czy test na obecność krwi utajonej.

Zapalenie jelit - leczenie

Jak wyleczyć zapalenie jelit? Wszystko zależy od rodzaju choroby i przyczyny rozwoju stanu zapalnego. Przykładowo, w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna terapia skupia się na ograniczeniu objawów. W tym celu stosuje się kortykosteroidy i leki immunosupresyjne.

Co jeszcze ma znaczenie przy zapaleniu jelit? Dieta. To zupełna podstawa niezależnie od etiologii schorzenia. Pacjentom zaleca się zmianę stylu życia, regularne, zdrowe odżywianie, zaprzestanie picia alkoholu i palenia tytoniu. Przy chorobie Leśniowskiego-Crohna ważne jest też unikanie silnych emocji, które mogą zaostrzać jej przebieg.

Podobne zasady obowiązują w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelit. Leczenie WZJG sprowadza się do stosowania odpowiednich leków, które ograniczają stan zapalny. Równie ważna jest dieta, która powinna być węglowodanowa i bogatoenergetyczna. Czasem stosuje się też zabiegi operacyjne.

Natomiast u chorych na celiakię konieczne jest wyeliminowanie produktów zawierających gluten. Po ich odstawieniu wszystkie objawy ustępują.

Jeśli chodzi o zakaźne zapalenia jelit, leczenie obejmuje m.in. stosowanie antybiotyków i doustnej terapii nawadniającej. Choremu podaje się wodny roztwór, który zawiera sód, potas, kwas węglowy i węglowodany proste, takie jak sacharoza lub glukoza.

• Niezależnie od etiologii zapalenia, zawsze warto skonsultować się z lekarzem, który zaleci odpowiednio dobrane metody leczenia.

Profilaktyka zapalenia jelit

Aby uniknąć zapalenia jelit, warto przestrzegać podstawowych zasad higieny: nie spożywać pokarmów przechowywanych w nieodpowiednich warunkach, myć ręce, u dzieci stosować szczepienia przeciw rotawirusom. Należy dbać o zdrową, lekkostrawną dietą, unikać nadmiaru alkoholu i nie palić papierosów.

Dodatkową formą profilaktyki jest starannie dobrana suplementacja. Colostrum bovinum to naturalny składnik suplementów diety, który (m.in. dzięki zawartości laktoferyny) redukuje stany zapalne i uszkodzenia błony śluzowej jelit. Sprawia, że jelita są bardziej szczelne, a do organizmu nie przedostają się chorobotwórcze patogeny.

Colostrum wykazuje też właściwości prebiotyczne, gdyż wspiera rozwój dobrych bakterii w przewodzie pokarmowym. Co więcej, jego bioaktywne składniki, takie jak wspomniana już laktoferyna, lizozym i laktoalbuminy, zwalczają patogeny w przewodzie pokarmowym - czyli bakterie, wirusy i grzyby. Zawiera też czynniki wzrostu takie jak IGF-1 i EGF, które wspierają regenerację tkanek jelitowych, oraz substancje przeciwzapalne. W efekcie suplement z colostrum bovinum wspomaga leczenie schorzeń takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna, zespół jelita drażliwego czy wrzodziejące zapalenie jelita.

Suplementacja colostrum może być słusznym krokiem w przypadku profilaktyki i leczenia rozmaitych stanów zapalnych jelit.