Dysbioza jelitowa

Zdrowe jelita są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu. To dzięki nim dochodzi do wchłaniania do krwiobiegu niezbędnych składników odżywczych, wody, witamin i mikroelementów. Natomiast dysbioza jelitowa, czyli ilościowe lub jakościowe zaburzenia mikrobioty zasiedlającej jelita, to poważny problem zdrowotny. Objawia się m.in. biegunkami, wzdęciami, zmęczeniem i bólami brzucha. Ignorowana, może prowadzić do wielu powikłań.

Dowiedz się, dlaczego jelita są tak istotne dla całego organizmu człowieka oraz poznaj przyczyny, objawy i metody leczenia dysbiozy jelitowej.

Dlaczego jelita są tak ważne dla zdrowia?

Zacznijmy od początku, czyli wyjaśnienia, dlaczego jelita są tak ważne dla naszego zdrowia. Już sam fakt, że ich aktywna powierzchnia jest o wiele większa niż powierzchnia skóry, robi wrażenie. Jednocześnie każdego dnia przechodzą przez nie rozmaite płyny i pokarmy, a od jakiegoś czasu określa się je “drugim mózgiem”.

Oto kilka dowodów na to, że jelita wywierają znaczący wpływ na cały nasz organizm:

Ich pierwszą, podstawową funkcją jest trawienie i wchłanianie składników odżywczych. Jelita stanowią główny narząd, który odpowiada za realizację tego zadania. Rozkładają składniki odżywcze - w tym wodę, białka, tłuszcze i węglowodany - na mniejsze cząsteczki. Następnie wchłaniają je i transportują do krwiobiegu. W rezultacie organizm otrzymuje niezbędną dawkę energii oraz składników odżywczych potrzebnych do działania pozostałych narządów.

Po drugie jelita pełnią funkcję “bariery ochronnej”, gdyż oddzielają zawartość jelit od reszty organizmu. W ich strukturze znajdują się specjalne komórki i struktury, które zatrzymują w świetle jelita wszelkie patogeny, toksyny, czy resztki pokarmów. Dzięki temu szkodliwe substancje nie przedostają się do krwi, tylko są usuwane wraz z kałem. Oczywiście, aby jelita w pełni spełniały tę funkcję, musi zostać zachowana ich integralność.

Po trzecie jelita odpowiadają za stan układu odpornościowego. Okazuje się, że niemal 70% komórek układu immunologicznego znajduje się właśnie w jelitach. To tzw. funkcja GALT, która składa się tkanki limfatycznej i komórek układu odpornościowego. Jednak nie tylko bariera jelitowa, ale również mikrobiota jelitowa (wcześniej nazywana mikroflorą), jest ważna dla utrzymania odporności. Więcej informacji na temat mikrobioty znajdziesz w dalszych akapitach.

I wreszcie po czwarte jelita są istotne dla produkcji hormonów, m.in. serotoniny, insuliny, glukagonu. Co więcej, określa się je mianem “drugiego mózgu”, gdyż posiadają rozbudowaną sieć neuronów tworzącą tzw. enteryczny układ nerwowy (ENS - enteric nervous system). ENS łączy się z mózgiem za pośrednictwem nerwu błędnego, czyli osi jelitowo-mózgowej.

Jak widać, jelita stanowią ważną część układu odpornościowego o szczególnym wpływie na układ nerwowy i immunologiczny.

Funkcje ludzkiej flory bakteryjnej

Ludzka flora bakteryjna, nazywana mikroflorą lub mikrobiotą jelitową, pełni wiele ważnych funkcji, w tym:

• funkcje przemiany materii - czyli rozkład resztek pokarmowych, m.in. wytwarzanie witamin, biotransformacja kwasów żółciowych, usuwanie niestrawionych resztek pokarmów i szkodliwych substancji, biosynteza aminokwasów, wytwarzanie kwasów tłuszczowych krótkołańcuchowych;
• funkcje ochronne - m.in. produkcja czynników przeciwdrobnoustrojowych, przeciwdziałanie kolonizacji, aktywowanie odporność swoistej i nieswoistej, regulacja cytokin przeciwzapalnych, rozwój układu odpornościowego, funkcja barierowa;
• funkcje komórkowe - m.in. wytwarzanie kosmków jelitowych, przepuszczalność jelit, wzrost i regulacja komórek nabłonka, produkcja i właściwości warstwy śluzu.

Co to jest Dysbioza jelit?

W wielu publikacjach można spotkać się z określeniem dysbioza jelitowa. W ten sposób określamy zaburzenia równowagi w jelitach, czyli ilości, składu i funkcjonowania mikrobioty jelitowej. Wówczas dochodzi do nadmiernego rozrostu (poliferacji) gatunków niepożądanych w mikrobiocie, w tym szkodliwych patogenów. Zmiany mogą mieć charakter:

• jakościowy - polega na zmniejszeniu się różnorodności gatunków;
• ilościowy - związany ze zmianą liczby komórek bakterii poszczególnych gatunków.

Wśród schorzeń postrzeganych jako dysbioza jelitowa można wymienić m.in. wrzodziejące zapalenie jelita grubego czy chorobę Leśniowskiego-Crohna. W ich przypadku zmieniona mikrobiota prowadzi do nieprawidłowej odpowiedzi układu odpornościowego w jelitach.

Według nowych badań naukowych, dysbioza może przyczyniać się do powstawania chorób układowych dotyczących układu odpornościowego np. alergii, zapalenia mózgu, reumatoidalnego zapalenia stawów.

Czym jest dysbioza?

Samo określenie dysbioza obejmuje głównie te choroby, które mają związek z niefizjologicznym składem mikrobioty jelitowej oraz funkcjami metabolicznymi, immunologicznymi i odżywczymi. Zaburzenie równowagi metabolicznej może dotyczyć nie tylko jelit, ale również pochwy, jamy ustnej, włosów, skóry, dróg oddechowych.

Co to jest mikrobiota jelitowa?

Mikrobiota to zróżnicowana populacja mikroorganizmów, które zasiedlają nasze jelita. Uczestniczą one w procesach trawienia i wchłaniania substancji odżywczych, ale nie tylko. Ich zadaniem jest również zwalczanie chorobotwórczych wirusów, bakterii i grzybów.

Mikrobiota wpływa również na produkcję przeciwciał i składników odpornościowych. Nieustannie kontaktuje się z układem immunologicznym, oddziałując na różnicowanie, podział i pobudzenie aktywności różnych grup limfocytów, w tym cytokin i przeciwciał (m.in. sekrecyjnej immunoglobuliny A).

Skład mikrobioty różni się w zależności od tego, jakiego odcinka układu pokarmowego dotyczy. Jednak najbogatsza mikrobiota jest zlokalizowana w jelicie grubym. Łączna masa bytujących w nim bakterii może wynieść nawet od 1,5 do 2 kilogramów.

Poza tym część mikrobioty jest stała, a na część wpływają różne, indywidualne czynniki - głównie uwarunkowania genetyczne, styl życia (dieta, aktywność fizyczna), procesy fizjologiczne oraz układ immunologiczny.

Funkcje mikrobioty jelitowej

Mikrobiota jelitowa pełni funkcję ochronną, immunomodulującą, a także odżywczą dla nabłonka jelitowego, wchodząc w skład bariery jelitowej. W efekcie wywiera duży wpływ na ochronę organizmu przed infekcjami oraz odporność śluzówek.

Prawidłowa struktura bakterii jelitowych (ilościowa i jakościowa) wpływa na homeostazę całego organizmu, czyli na zachowanie jego wewnętrznej równowagi. Pozwala więc na dostarczanie odpowiedniej ilości składników odżywczych i funkcjonowanie przy zużywaniu małej ilości energii.

Mikrobiota pełni ważną funkcję w zachowaniu odporności, prawidłowego metabolizmu i syntezy związków chemicznych. Ponadto niektóre rodzaje bakterii zasiedlających jelita wpływają na procesy zachodzące w mózgu za pomocą tzw. osi jelitowo-mózgowej.

Przyczyny dysbiozy jelitowej

Zaburzenia mikrobioty bakteryjnej pojawiają się głównie wtedy, gdy organizm jest osłabiony antybiotykoterapią. Choć antybiotyk skutecznie zwalcza patogeny, to przyczynia się również do usuwania tzw. dobrych bakterii.

Innymi przyczynami dysbiozy jelitowej mogą być:

• niezdrowa, mało urozmaicona dieta (nadmierne spożycie produktów przetworzonych, konserwantów, produktów zakwaszających, czerwonego mięsa);
• brak ruchu,
• przewlekły stres,
• nadużywanie alkoholu,
• nadużywanie leków (głównie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, antybiotyków, inhibitorów pompy protonowej).

Mikrobiota może zostać naruszona również w przebiegu poważnych chorób i w czasie ciąży.

Choroby związane z dysbiozą jelitową

Dysbioza jelit często towarzyszy wielu chorobom, takim jak: schorzenia cywilizacyjne (otyłość, cukrzyca typu 2), autoimmunizacyjne (bielactwo, stwardnienie rozsiane, Hashimoto), choroby psychiczne (depresja, choroba Parkinsona, Alzheimera), alergie (m.in. AZS), a także zaburzenia neurorozwojowe ze spektrum autyzmu.

Objawy dysbiozy jelitowej często występują także u osób z zaburzeniami czynnościowymi układu pokarmowego: biegunką, zespołem jelita nadwrażliwego, zaparciami.

Dysbioza jelitowa – objawy i diagnostyka

Objawy dysbiozy jelitowej to przede wszystkim dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Pacjenci najczęściej skarżą się na biegunki, zaparcia, wzdęcia, przewlekłe zmęczenie. Może występować także obniżona odporność i częste infekcje. Zdarza się, że dysbioza prowadzi do rozwoju chorób takich jak zespół jelita drażliwego, AZS, zaburzenia neurorozwojowe i metaboliczne lub psychiczne.

Podstawowa diagnostyka dysbiozy jelitowej obejmuje ocenę stanu mikrobioty jelit, niestrawionych resztek pokarmowych, kwasów żółciowych, kalprotektyny, laktoferyny, elastazy trzustkowej, immunoglobuliny wydzielniczej typu A oraz α1-antytrypsyny.

Badanie mikrobioty jelit

Diagnoza dysbiozy jelitowej wymaga przeprowadzenia badania mikrobioty jelit metodą posiewów mikrobiologicznych i techniką RT-PCR (analizy genetycznej bakterii występujących w stolcu). Badanie pozwala dokonać oceny przedstawicieli m.in. mikrobioty neuroaktywnej, ochronnej, prebiotycznej, immunomodulującej, czy odżywiającej nabłonek jelitowy. Jednocześnie daje możliwość sprawdzenia wartości pH kału, jego konsystencji, całkowitej liczby bakterii, czy indeksu sprawności mikrobioty.

Co daje wynik badania mikrobioty jelit?

Wykonując badanie mikrobioty, możemy uzyskać graficzne i liczbowe ujęcie poszczególnych mikroorganizmów bytujących w jelitach wraz z wartościami referencyjnymi. Wyniki zawierają pisemną ocenę stanu mikrobioty jelitowej, stopień jej zaburzenia (czyli występowanie dysbiozy jelitowej), a także wskazanie, czy w mikrobiocie występuje nadmiar lub niedobór mikroorganizmów. Badanie często pozwala wykryć również niektóre patogeny jelitowe oraz określić, czy mikrobiota jest odporna na szkodliwe czynniki środowiskowe.

Dysbioza jelitowa – leczenie

Leczenie dysbiozy jelitowej opiera się na prebiotykoterapii i probiotykoterapii. Jest to terapia mikrobiologiczna, polegająca na przyjmowaniu konkretnych szczepów bakterii, które wywierają korzystny wpływ na mikrobiotę. Rodzaj, dawka i długość trwania terapii powinny być dostosowane do zgłaszanych objawów, ogólnego stanu zdrowia oraz wyników badań.

Celem przyjmowania probiotyku jest poprawa mikrobioty, odporności organizmu, zgładzenie objawów dysbiozy i uszczelnienie bariery jelitowej.

Jak sobie radzić z dysbiozą?

Najlepsze wyniki daje przyjmowanie prebiotyków i probiotyków, które zawierają przebadane klinicznie szczepy bakterii. Mogą być to zarówno szczepy jednego gatunku, jak i produkty wieloszczepowe.

Przykładem naturalnej substancji, która może być pomocna w leczeniu i zapobieganiu chorobom związanym z dysbiozą, jest colostrum. Według badań colostrum może wspierać organizm w przywróceniu równowagi mikrobioty jelitowej i zapobiegać objawom dysbiozy. W jego składzie znajdują się takie substancje jak pro- i prebiotyki, lizozym, immunoglobuliny, laktoferyna, które wykazują działanie przeciwzapalne, antybakteryjne i wspierają wzrost liczby pożytecznych bakterii jelitowych.

Co jeść przy dysbiozie jelit?

Poza stosowaniem odpowiednich preparatów, konieczna bywa również modyfikacja diety i stylu życia: więcej ruchu, rezygnacja z nadmiernego spożycia alkoholu i leków, palenia papierosów oraz nadmiernego stresu, który może wpływać na mikroflorę jelitową.

Przy dysbiozie jelitowej należy unikać przetworzonych pokarmów, cukru i tłuszczu. Wskazane jest spożycie fermentowanych produktów mlecznych, które dostarczą naturalnych substancji prebiotycznych, a także warzyw kiszonych (bogatych w probiotyki) oraz świeżych (stanowią źródło błonnika, który wspiera procesy trawienne). Z kolei przy biegunkach i wzdęciach warto ograniczyć produkty wzdymające, m.in. groch, kalafior, świeże ogórki, kapustę.

Podsumowując, menu osoby z dysbiozą powinno być zróżnicowane i bogate w składniki odżywcze. Drugą ważną zasadą jest unikanie produktów, które nasilają objawy. Oczywiście w przebiegu chorób dietę warto dobierać indywidualnie na podstawie konsultacji z lekarzem lub specjalistą do spraw żywienia.