Choroby jelit - jak je rozpoznać i jak leczyć?
Sprawę komplikuje fakt, że choroby jelit mogą mieć skutkować dolegliwościami wielu innych części przewodu pokarmowego, a także innych układów, m.in. nerwowego. Jak je rozpoznać i leczyć?
Choroby jelitowe wpływają na cały organizm
Jelita to ostatni, a zarazem najdłuższy odcinek przewodu pokarmowego, który jest kluczowy dla dobrego funkcjonowania organizmu. Odpowiada za prawidłowe trawienie i wchłanianie składników odżywczych, ale też za ogólne zdrowie i samopoczucie. Okazuje się bowiem, że aż 70-80% naszego układu odpornościowego znajduje się właśnie w jelitach(!).
Organ ten składa się z dwóch głównych części:
- jelita cienkiego - które odpowiada za trawienie pokarmu, jego dalsze przetwarzanie i oddzielenie pożytecznych składników odżywczych od zbędnych resztek;
- jelita grubego - które wyciąga resztki wody i składniki odżywcze w pokarmu, a pozostałości zbija w masę kałową.
Choroby jelit dzielimy więc m.in. na te związane z jelitem cienkim lub jelitem grubym. Do powszechnie diagnozowanych schorzeń tego organu należą między innymi: zespół jelita drażliwego, zaparcie czynnościowe, biegunka czynnościowa, wzdęcie czynnościowe, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, rak jelita grubego, celiakia glutenogenna, lamblioza, choroba Leśniowskiego-Crohna, niedrożność jelita cienkiego, czy uchyłkowatość jelita grubego.
Co istotne,choroby jelitowe mogą dawać objawy również w innych częściach ciała. Przykładowo, choroba Leśniowskiego-Crohna czasem objawia się poprzez choroby skóry w postaci owrzodzeń, rumienia guzowatego i łuszczycy, a nawet zapalenia spojówek. Z kolei choroba Whipple'a (lipodystrofia jelitowa) powoduje zaburzenia wchłaniania tłuszczu, przez co obserwuje się przy niej m.in. niedobory witamin, białek i żelaza, powiększone węzły chłonne, oraz zmiany w obrębie stawów.
Częste podrażnienia jelit bywają też przyczyną powstawania nowotworów. Niezdiagnozowane objawy chorych jelit zwiększają bowiem podatność na choroby, osłabiają odporność i mogą stopniowo wyniszczać organizm. Dlatego ich wczesne rozpoznanie jest niezwykle ważne.
Choroby jelit - objawy. Na co zwrócić uwagę?
Jakie są objawy choroby jelit? Zgłoś się do lekarza, jeśli zauważysz u siebie częste:
- zaburzenia perystaltyki jelit (aktywności motorycznej w przewodzie pokarmowym);
- bóle brzucha,
- zmiany w konsystencji stolca (biegunki lub zaparcia),
- wymioty i nudności.
Czynnościowe choroby jelit mogą sygnalizować trwające powyżej 6 miesięcy (w częstotliwości większej niż 1 raz na tydzień):
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- zaparcia,
- biegunka,
- zaburzenia rytmu wypróżnień.
Z kolei objawy chorób jelit o podłożu nieswoistym (czyli nieswoiste zapalenia jelit takie jak np. choroba Leśniowskiego Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego) to m.in.:
- przewlekła, nawracająca biegunka, często z domieszką krwi,
- nudności,
- niedokrwistość (anemia),
- utrata masy ciała,
- nawracające bóle brzucha,
- objawy choroby zapalnej (np. stan podgorączkowy),
- czasem: zapalenie stawów, zmiany okołoodbytnicze, rumień guzowaty.
Podobny charakter mają objawy choroby jelit o podłożu nowotworowym. Rak jelita grubego, który jest jednym z najczęściej występujących nowotworów w Polsce i Europie, występuje głównie u osób powyżej 50. roku życia. Jego symptomy to krew w stolcu, bóle brzucha, zmiana rytmu wypróżnień, utrata masy ciała i ogólne osłabienie organizmu.
Natomiast w przypadku celiakii (nietolerancji glutenu), pacjenci obserwują u siebie takie objawy choroby jelit, jak:
- biegunki,
- bóle brzucha,
- spadek masy ciała,
- afty,
- wymioty,
- niedożywienie,
- czasem: pęcherzyki na skórze, opóźnione dojrzewanie.
Jeszcze innym rodzajem choroby jelitowej jest zespół jelita drażliwego, który manifestuje się najczęściej poprzez kurczowe bóle brzucha w dolnej części oraz biegunkę z nagłym parciem po posiłkach, w stresie i godzinach porannych. Czasem pojawiają się też nudności, wzdęcia, zgaga i wydalanie śluzu.
Jak widać, większość objawów choroby jelit daje sygnały w postaci bólu brzucha i problemów z wypróżnianiem. Symptomy mogą się jednak różnić w zależności od człowieka oraz stopnia zaawansowania schorzenia. Mimo to w każdym przypadku obowiązuje jedna zasada: im szybsza diagnoza, tym większe szanse na wyleczenie.
Dieta to podstawa. Czego nie lubią chore jelita?
Zawsze lepiej zapobiegać niż leczyć. Większości chorób jelit można z powodzeniem uniknąć, co jest zdecydowanie łatwiejsze niż długotrwała terapia. Nawet w przypadku schorzeń nieuleczalnych, częściowo genetycznych, jak np. nieswoiste zapalenia jelit, warto wprowadzić odpowiedni tryb życia, aby zmniejszyć ryzyko ich występowania i ograniczyć szkodliwe objawy.
W tym celu wprowadzamy lekkostrawną dietę jelitową. Powinna ona zawierać te składniki, które nie podrażniają i nie zawierają dużych ilości błonnika. Ten rodzaj diety stosuje się m.in. w okresie nawracających biegunek czy zaostrzeniu różnych chorób jelit, m.in. Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, czy zespołu jelita drażliwego.
Wskazane są chude mięso i ryby (zwłaszcza duszone, gotowane na parze, pieczone, gotowane w wodzie lub bulionie). Istotna jest też forma przyrządzania, czyli rozdrabnianie, krojenie, obieranie i miksowanie produktów. Dobry wpływ na układ pokarmowy mają też ziołowe przyprawy (kminek, koper włoski, mięta, majeranek), oczyszczone produkty zbożowe (np. pieczywo pszenne, jasne makarony, drobnoziarniste kasze, ryż biały) oraz niskotłuszczowe produkty mleczne (zależnie od indywidualnej tolerancji).
A czego nie lubią chore jelita? Poza oczywistościami, takimi jak konserwanty, cukier, rafinowana mąka, sól, przetworzone mięso, alkohol oraz smażone potrawy, które należy ograniczyć, warto wystrzegać się: roślin strączkowych, tłustych mięs, wzdymających owoców (jabłka, gruszki), napojów gazowanych, skoncentrowanych soków owocowych, tłustego nabiału, dużych ilości tłuszczu i ostrych przypraw.
Jak leczyć chore jelita? Działanie dwutorowe
Metody leczenia zależą od rodzaju choroby jelit. Najpierw trzeba znaleźć przyczynę dolegliwości, a następnie zdecydować, czy leczenie będzie polegać na jej usunięciu, czy tylko opanowaniu stanu zapalnego i łagodzeniu objawów (co ma miejsce np. w przypadku zespołu jelita drażliwego i chorobie Leśniowskiego-Crohna). Tego typu schorzenia wymagają specjalistycznej diagnostyki i podejścia. Dlatego ważne jest, aby pozostawać pod opieką lekarza i stosować się do jego zaleceń.
Co natomiast możemy zrobić we własnym zakresie? Przede wszystkim wyeliminować złe nawyki oraz zadbać o zdrowy styl życia. Zarówno w celach profilaktycznych, jak i już w rozwoju choroby, warto stosować nie tylko odpowiednią dietę, ale też suplementację.
Jednym z zalecanych suplementów na jelita jest colostrum - w pełni naturalny produkt bogaty w liczne składniki odżywcze, regulacyjne i odpornościowe. To wydzielina gruczołów ssaków, która powstaje podczas kilku pierwszych dni po porodzie. Colostrum zawiera moc cennych bioaktywnych składników, pozwalających na odwrócenie stanu podwyższonej przenikliwości nabłonka jelitowego. Może pomóc w łagodzeniu objawów chorób jelitowych poprzez:
- Hamowanie zapalenia i przerwanie procesu uszkadzającego śluzówkę;
- Regulowanie poziomu fizjologicznego regulatora przepuszczalności bariery jelitowej;
- Wspomaganie właściwej regeneracji nabłonka jelitowego;
- Stymulowanie wzrostu i odbudowy korzystnej flory jelitowej (tzw. dobrych bakterii).
Suplement z colostrum może być szczególnie korzystny dla osób, które są narażone na zaburzenia składu mikrobioty jelitowej (np. w wyniku stosowania antybiotyków, częstych biegunek), przyjmują niesterydowe leki przeciwzapalne, oraz cierpią na jelitowe choroby zapalne, infekcje jelitowe i choroby autoimmunologiczne.
Źródła:
- M. Gonciarz, D. Szkudłapski, A. Mularczyk i wsp., Wytyczne postępowania z chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego, „Lekarz POZ” 2017, nr 1, s. 1–11.
- Wojtuń S., Gil J., Podstawowe objawy i różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit, Pediatr Med Rodz 2014, 10 (1), p. 61–66.
- Lacy B.E., Mearin F., Chang L. i in., Choroby czynnościowe układu pokarmowego – wytyczne rzymskie IV (cz. 3), Medycyna praktyczna dla lekarzy, 2021.
- M. Hałasa, D. Maciejewska, i wsp.: Oral Supplementation with Bovine Colostrum Decreases Intestinal Permeability and Stool Concentrations of Zonulin in Athletes. Nutrients. 2017;9(4). doi: 10.3390/nu9040370.
- H. Lochs, M. Kunecki: Leczenie żywieniowe w chorobach zapalnych jelit. W: Podstawy Żywienia Klinicznego. Sobotka L. (red.) PZWL, Warszawa, 2007, 314- 321.
- M. Bryl i wsp., Wytyczne postępowania z chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego, LEKARZ POZ/ MB: https://www.termedia.pl/poz/Wytyczne-postepowania-z-chorymi-na-nieswoiste-choroby-zapalne-jelit-w-praktyce-lekarza-rodzinnego,25675.html
1 https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a6386/Gastroenterolog--rak-jelita-grubego-to-plaga--niemal-epidemia-w-Polsce.html
2 Wojtuń S., Gil J., Podstawowe objawy i różnicowanie nieswoistych chorób zapalnych jelit, Pediatr Med Rodz 2014, 10 (1), p. 61–66.
3 M. Hałasa, D. Maciejewska, i wsp.: Oral Supplementation with Bovine Colostrum Decreases Intestinal Permeability and Stool Concentrations of Zonulin in Athletes. Nutrients. 2017;9(4). doi: 10.3390/nu9040370.
