Poznaj 7 sposobów na wzmocnienie odporności u dziecka.
Odporność pochodzi z brzucha
Jak każdy układ, również układ odpornościowy człowieka składa się z wielu narządów, które są ze sobą funkcjonalnie połączone. Budują go narządy limfatyczne takie jak grasica, śledziona, węzły chłonne, migdałki i tkanka limfatyczna przewodu pokarmowego. Ta ostatnia związana jest z błonami śluzowymi jelit i stanowi największe skupisko limfocytów w całym organizmie człowieka. A to daje jasną informację, że stan jelit jest ściśle połączony z odpornością. Przewód pokarmowy dziecka a szczególnie jelito grube jest rezerwuarem licznych bakterii symbiotycznych, których skład zależny jest chociażby od sposobu odżywiania dziecka. „Dobre bakterie jelitowe”, które chronią przed namnażaniem się tych patogennych, potrzebują konkretnych składników pokarmowych zapewniających im żywot. Należy do nich przede wszystkim błonnik roślinnych pochodzący z warzyw, owoców, pełnoziarnisty produktów zbożowych i nasion roślin strączkowych. Natomiast szkodliwe działanie będzie wykazywał cukier i jego zastępniki obecne w tak lubianych przez dzieci serkach, jogurtach owocowych czy łakociach. Niekorzystnie na mikrobiom, stojący na straży odporności, wpływa także żywność typu fast food.
Warto podkreślić, że zdrowe nawyki kształtujemy u dziecka wraz z wprowadzanie do jego diety produktów innych niż mleko, kluczowe są pierwsze 2-3 lata, kiedy maluch jest najbardziej otwarty na próbowanie nowych rzeczy. Zlekceważenie tego okresu może mieć wiele negatywnych konsekwencji, w tym tych związanych ze zdrowiem w kolejnych latach.
7 wskazówek, które pomogą Ci wesprzeć odporność dziecka
1.Karm dziecko, odżywiaj organizm
Najwięcej witamin i związków aktywnych dostarczamy z dietą latem, mamy wówczas dostęp do szerokiego wachlarza warzyw i owoców. Trzeba tylko z nich korzystać by w wakacje (i nie tylko) dostarczać ważnych składników dla układu odpornościowego. Przede wszystkim w diecie dziecka należy zwrócić uwagę na źródła karotenoidów a dokładnie beta-karotenu. Dostarczamy go wraz z marchewką, dynią, szpinakiem, natką pietruszki, papryką czy sokami z jarmużu. Te ostatnie przy okazji są doskonałym źródłem naturalnej witaminy C. Do diety warto także włączyć warzywa cebulowe, nawet niewielkie ilości mogą okazać się skuteczne w walce z infekcjami, gdyż cebula, por i czosnek zawierają związki siarki, które są nieprzychylne patogenom.
Dieta dziecka powinna być urozmaicona, ze znaczną ilością warzyw (w mniejszym stopniu owoców). Szczególnie chorowitą grupą są „niejadki” czy dzieci z wybiórczością pokarmową. Istnieje duże ryzyko u takich maluchów niedoborów pokarmowych. Anemia z niedoboru żelaza znacząco wpływa na mechanizmy obronne dziecka, gdyż pierwiastek ten jest niezbędny w procesie wytwarzania białych krwinek i przeciwciał. Poza tym, warto mieć na uwadze, że karmiąc dziecko karmimy jego mikrobiom a pożyteczne bakterie namnażają się w dogodnym środowisku diety bogatej w błonnik pochodzący z produktów roślinnych. Słodkie napoje, herbatki, czekoladowe płatki czy drożdżówki, włókna pokarmowego mają niewiele, dlatego utrudniają wzrost przyjaznych bakterii a promują rozwój patogennych. Jeśli nasze dziecko często choruje a infekcje okazują się na tyle poważne, że potrzebne są ciągle kolejne antybiotyki, trzeba zacząć od diety, gdyż bez dobrych podstaw prawdopodobnie długo nie osiągniemy poprawy.
2.Sen priorytetowa potrzeba każdego
Odpoczynek i nocna regeneracja bywają niedocenianie. Sen bierze udział w utrzymaniu prawidłowo funkcjonującego układu odpornościowego. Doniesienia naukowe mówią jasno: sen poprawia swoistą odpowiedź immunologiczną na atakujące antygeny. Odpowiedź swoista, inaczej określana jako nabyta, to ten typ odporności, który dziecko kształtuje w pierwszych latach życia.
Ile godzin powinno przesypiać dziecko?
Niemowlęta potrzebują do 18 godzin snu dziennie, z każdym miesiącem zapotrzebowanie na sen obniża się i kiedy dziecko kończy swój pierwszy roczek śpi ok 12 – 14 godzin na dobę. Najlepiej by u kilkulatka sen był podzielony na odpoczynek nocny i 1-2 drzemki w ciągu dnia. Dzieci starsze, w wieku szkolnym potrzebują mniej godzin na sen bo około 9-11.
3.Mniej stresu, więcej uśmiechu
Choć mogłoby się wydawać, że silne emocje czy stres dotyczą wyłącznie nas dorosłych to musimy uzmysłowić sobie, że dziecko także ich doświadcza. Pierwsze tygodnie w żłobku czy w nowej grupie przedszkolnej są nie lada wyzwaniem emocjonalnym dla malucha co może pośrednio osłabić jego układ odpornościowy i przyczynić się do infekcji zaraz we wrześniu. Oczywiście nie oznacza to, że rodzice powinni rezygnować z placówek opiekuńczych ale warto dołożyć starań by złagodzić związany z tym stres. Większość żłobków i przedszkoli oferuje „dni adaptacyjne” z rodzicem, by dziecko poczuło się bezpiecznie w nowym miejscu.
4.Układ odpornościowy lubi ruch, szczególnie na świeżym powietrzu
Każda pogoda jest dobra na spacer czy jazdę na rowerze. Fakt, że jesienią i zimą zmieniają się warunki klimatyczne, ale wystarczy zadbać o odpowiedni ubiór (nie wychładzać i nie przegrzewać dziecka), by móc spędzać czas na świeżym powietrzu. Naukowcy potwierdzają, że umiarkowany wysiłek fizyczny oddziałuje na układ immunologiczny poprzez zwiększenie liczby i aktywności makrofagów (komórek stanowiących element pierwszej linii obrony przed antygenami) i poprawienie ich skuteczności w zwalczaniu bakterii i wirusów. Ruch przyczynia się także do mobilizacji drugiej linii obronnej organizmu tworzonej przez krwinki białe. Warto dodać, że zmiany w układzie immunologicznym zachodzące podczas ruchu ustępują po kilku godzinach od jego zakończenia, ale regularność wydłuża ten czas, dlatego tak ważne dla układu odpornościowego będzie regularna aktywność, dopasowana do wieku dziecka.
5.Hartowanie, ale z rozwagą
Ta metoda znana jest od lat, można ją stosować także u dzieci choć na prawdziwe morsowanie trzeba jeszcze poczekać. Hartowanie powinniśmy zacząć od spacerów na dworze, bez względu na warunki atmosferyczne. Malec powinien przebywać na świeżym powietrzu, w wózku czy też aktywnie bo zależy to od wieku, przynajmniej 2 godziny dziennie. Jakie ma to znaczenie dla odporności? Po pierwsze, do komórek dociera więcej tlenu a układ immunologiczny produkuje więcej białych krwinek odpowiadających za walkę z drobnoustrojami. Po drugie, na dworze dziecko styka się z różnymi patogenami i uczy się na nie reagować, przyzwyczaja się również do zmiany temperatury. Dodatkowo oddychanie na świeżym powietrzu nawilża śluzówkę nosa, która jest jedną z barier chroniącą przed wtargnięciem drobnoustrojów.
Należy przy tym pamiętać o nieprzegrzewaniu dziecka, które jest dość powszechne. Organizm dziecka podczas spacerów na dworze ma nauczyć się dostosowywać do zmian temperatur. Gdy ubrany jest zbyt ciepło zawodzi jego termoregulacja czyli wewnętrzny termostat , wówczas nadmiernie poci się, marznie i częściej choruje.
6.Nawyk mycia rąk
Dzieci w szczególny sposób poznają otaczający ich świat. Lubią wszystkiego dotknąć, posmakować, wkładają ręce do buzi, oblizują palce a to najprostsze mechanizmy by patogeny dostały się do organizmu. Dlatego ważnym elementem profilaktyki infekcji jest częste mycie rąk, czego należy uczyć dzieci od najmłodszych lat.
7.Niezbędna suplementacja (witamina D3, colostrum)
Witamina D
W licznych badaniach udowodniono, że witamina D bierze udział w różnych mechanizmach odpowiedzi immunologicznej, między innymi poprzez stymulację produkcji przeciwciał, wyciszaniu stanów zapalnych i wzmacnianiu naturalnych barier fizjologicznych np. błony śluzowej układu oddechowego. Głównym źródłem witaminy D jest synteza skórna, która bywa ograniczona ze względu na stosowanie kremów z filtrem lub małą ilość słońca o różnych porach roku. Właściwie w naszej strefie klimatycznej produkcja skórna witaminy od listopada do lutego jest znikoma, dlatego zaleca się ją suplementować. Dzieci w wieku 1-10 lat, powinny przyjmować 600-1000 j.m./dzień witaminy D a młodzież (11-18 lat) 800-2000 jm/dobę. Dawki powinny być ustalane indywidualnie po konsultacji z lekarzem.
Colostrum
Większość dzieci otrzymuje colostrum od matki zaraz po przyjściu na świat, zapewnia ona między innymi uruchomienie układu odpornościowego malucha. Siara jest niejako pierwszą szczepionką, bo zawiera gotowe przeciwciała, ale też składniki odżywcze takie jak witaminy, minerały oraz czynniki wzrostu, hormony i inne elementy bioaktywne. Kiedy porównamy colostrum z pierwszych dni laktacji matki z mlekiem dojrzałym to doskonale widać, że substancja ta nie ma sobie równych. Znacznie więcej jest w niej immunoglobulin, w tym cennej wydzielniczej IgA, która działa jak „płaszcz przewodu pokarmowego dziecka” , chroniąc przed patogenami oraz sprzyjając kolonizacji pożytecznych bakterii. Na uwagę zasługuje też cynk, którego w siarze jest 13 razy więcej niż w mleku dojrzałym, bierze on między innymi udział w procesie dojrzewania limfocytów przez co odgrywa kluczową rolę w prawidłowej funkcji układu immunologicznego. Colostrum to również potężne źródło laktoferyny, jej szerokie spektrum działania zadziwia. Z jednej strony wiąże żelazo potrzebne patogenom do namnażania się, a z drugiej działa przeciwutleniająco niszcząc wolne rodniki, które osłabiają odporność. Liczne badania nad laktoferyną potwierdzają, że jest ona jednym z najważniejszych czynników wspierających i regulujących odporność wrodzoną oraz nabytą. Noworodek ma to szczęście, że matka natura oferuje mu colostrum. Jednak, to nie jedyna okazja by móc skorzystać z tej cennej substancji. Bowiem wszystkie ssaki produkują siarę po urodzeniu potomstwa. Krowa po wycieleniu wytwarza jej bardzo dużo, w pierwszej dobie nawet 12-15 litrów! Osesek potrzebuje jedynie połowę tego co wyprodukuje matka. Daje to możliwość wykorzystania colostrum krowiego (colostrum bovinum) jako naturalnego środka wspomagającego odporność oraz w profilaktyce różnych chorób u ludzi. Tak też się dzieje. Trzeba jednak obchodzić się z nią ostrożnie. Siara jest substancją bardzo wrażliwą, dlatego zarówno sposób jej pobrania, jak przetwarzania istotnie wpływają na ostateczną jakość produktu. Wyniki badań wskazują, że najwyższą bioaktywność wykazuje colostrum pobrane do 2 h od porodu, dlatego uczciwy producent powinien zamieścić na opakowaniu informację z ilu godzin jest jego preparat. W sprzedaży najczęściej trafimy na colostrum sproszkowane. Przetwarzanie siary z formy płynnej do sproszkowanej to kolejny punkt krytyczny decydujący o wartości prozdrowotnej produktu. Suszenie rozpyłowe znane z produkcji mleka w proszku powoduje, że białka colostrum ulegają denaturacji i przestają pełnić funkcje bioaktywne przez co produkt de facto nie działa. Jedynie liofilizacja zapewnia utrzymanie wysokiej aktywności biologicznej surowca, dzięki której colostrum może wspierać działanie układu odpornościowego, co potwierdzają liczne badania z udziałem dzieci i dorosłych. By nie być gołosłownym poniżej podsumowanie kilku takich obserwacji.
W jednym z nich, przeprowadzonym w Egipcie, grupa dzieci (n=160, w wieku 1-6 lat) otrzymywała przez 4 tygodnie colostrum, w skutek czego zmniejszyła się liczba zachorowań i hospitalizacji spowodowanych infekcjami górnych dróg oddechowych.
Kolejne badanie pochodzi z Indii. Przez 12 tygodni podawano dzieciom (n=650, w wieku 1-8 lat) colostrum. Zachorowania na infekcje górnych dróg oddechowych i biegunki zmniejszyły się o ponad 91 proc. już po 1 miesiącu stosowania colostrum, a po pełnym cyklu suplementacji nadal wynik był bardzo korzystny bo 86% dzieci w badanej grupie nie chorowało.
Na koniec jeszcze dowód z Włoch. W badaniu wzięło udział 167 dzieci, które podzielono na dwie grupy, jedna otrzymywała ekstrakty bakteryjne mające na celu zmniejszyć nawroty infekcji górnych dróg oddechowych, druga grupa otrzymała preparat Sinerga (zawierający między innymi siarę bydlęcą). Zaobserwowano, że prawie 50% dzieci otrzymujących preparat, nie miało infekcji wymagających podania antybiotyku.
Jak widać suplementacja colostrum kilkulatkom, narażonych na częste infekcje górnych dróg oddechowych ma ogromny potencjał. Spośród różnych syropów i tabletek do ssania „na odporność” warto najpierw przeanalizować, która inwestycja realnie może przełożyć się na zdrowie naszych dzieci. Colostrum z reguły jest bardzo dobrze tolerowane przez najmłodszych irzadko kiedy zgłaszane są nietolerancje siary. Jedynym przeciwskazaniem do jej stosowania jest potwierdzona badaniami alergia na białka mleka krowiego.
Jak suplementować colostrum?
Jeśli zależy nam na wsparciu przeciwinfekcyjnym to przed okresem jesienno-zimowym czyli już w sierpniu/wrześniu należy przez 1-2 miesiące podawać dziecku colostrum codziennie a dawka powinna być dostosowana do masy ciała malca, co określa producent lub lekarz pediatra. Później, z reguły wystarczają kilkudniowe dawki przypominające, w momencie jak pojawiają się symptomy infekcji. Jeśli przegapiliśmy „okres przygotowawczy” to nic nie stoi na przeszkodzie by w środku sezonu grypowego przeprowadzić 1-2 miesięczną suplementację colostrum.
Podsumowując, układ immunologiczny dziecka to skomplikowana machina nad którą nie mamy pełnego panowania. Chorowanie jest rzeczą naturalną, wpisaną w dziecięcy wiek ale codzienne zachowania żywieniowe, styl życia i suplementacja mogą znacząco poprawić zdrowotność malca lub usprawnić wychodzenie z infekcji. Nie pozostaje nic innego jak połączyć wszystkie elementy układanki i przekonać się jakie daje efekty.
Bibliografia:
- Besedovsky L, Lange T, Born J. Sleep and immune function. Pflugers Arch. 2012 Jan;463(1):121-37.
- Prasad A.S., Effects of zinc deficiency on immune functions, J. Trace Elem. Exp. Med., 2000, 13, 1.
- Prather AA, Janicki-Deverts D, Hall MH, Cohen S. Behaviorally Assessed Sleep and Susceptibility to the Common Cold. Sleep. 2015 Sep 1;38(9):1353-9.
- Hosseini B. Effects of fruit and vegetable consumption on inflammatory biomarkers and immune cell populations: a systematic literature review and meta-analysis. Am J Clin Nutr. 2018;108(1):136-155.
- Kamlesh Patel, Rajiv Rana. Pedimune in recurrent respiratory infection and diarrhoea--the Indian experience--the pride study. Indian J Pediatr 2006 Jul;73(7):585-91
- Khaled Saad, Mohamed Gamil. Effects of bovine colostrum on recurrent respiratory tract infections and diarrhea in children. Medicine (Baltimore). 2016 Sep; 95(37)
- A Nigro, A Nicastro , R Trodella. Retrospective observational study to investigate Sinerga, a multifactorial nutritional product, and bacterial extracts in the prevention of recurrent respiratory infections in children. Int J Immunopathol Pharmacol, 2014 Jul-Sep;27(3):455-60.
- Subrata Ghosh and Marietta Iacucci. Diverse Immune Effects of Bovine Colostrum and Benefits in Human Health and Disease. Nutrients 2021
- Raymond John Playford and Michael JamesWeiser. Bovine Colostrum: Its Constituents and Uses. Nutrients 2021
- dr n.med. M. Hałasa. Colostrum. Naturalny regulator układu immunologicznego.
